Մաթեմատիկական անալիզի ամբիոնի աշխատակիցները ԵՊՀ տարբեր ֆակուլտետներում դասախոսություններ են կարդում բակալավրիական ծրագրերի շրջանակներում: Ուսումնական պլանում գերակշռում է Մաթեմատիկական անալիզի դասընթացը, որը կարդացվում է Մաթեմատիկայի և մեխանիկայի ֆակուլտետում՝ մաթեմատիկա, մեխանիկա և ակտուարական մաթեմատիկա մասնագիտություններով ուսանողների համար, ինչպես նաև Տնտեսագիտության ֆակուլտետում և Կենսաբանության ֆակուլտետի կենսաինֆորմատիկա մասնագիտությամբ: Կարդացվում է նաև Մաթեմատիկայի դասավանդման մեթոդիկա դասընթացը, ինչպես նաև մաթեմատիկայի դասընթաց բնագիտական ֆակուլտետների համար: Ամբիոնում գործում է գիտաուսումնական սեմինար:

Ամբիոնում դասավանդում են մեկ պրոֆեսոր, տասներկու դոցենտ, երեք ասիստենտ և մեկ դասախոս: Ամբիոնի աշխատակիցների կողմից տարվող գիտահետազոտական աշխատանքները վերաբերում են ֆունկցիաների տեսությանը՝ կոմպլեքս փոփոխականի ֆունկցիաներ, օրթոգոնալ և բիօրթոգոնալ համակարգեր, հարմոնիկ անալիզ և մոտավորություններ:

Ամբիոնը հիմնադրվել է 1954 թ. և մինչև 1960 թ. ղեկավարվել է Ռ. Ա. Ալեքսանդրյանի կողմից (հետագայում` ֆիզմաթ. գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ՀՍՍՀ ԳԱ ակադեմիկոս, ԽՍՀՄ պետական մրցանակի դափնեկիր, գիտության վաստակավոր գործիչ): Ամբիոնում աշխատել են ևս երկու դասախոս` Ն. Հ. Պետրոսյանը և Հ. Մ. Մարտիրոսյանը: Չնայած փոքրաթիվ կազմին` արդեն առաջին տարիներին ամբիոնի կողմից կարդացվել են բազմազան դասընթացներ սովորական դիֆերենցիալ հավասարումների, մաթեմատիկական ֆիզիկայի և ֆունկցիոնալ անալիզի առանձին բաժիններում:

1960 թ. Ռ. Ա. Ալեքսանդրյանը հրավիրվել է այլ աշխատանքի, և ամբիոնի վարիչ է նշանակվել ֆիզմաթ. գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Հ. Մ. Մարտիրոսյանը (հետագայում` պրոֆեսոր): Դասավանդման աշխատանքում ամբիոնին էապես օգնել են ՀՍՍՀ ԳԱ որոշ աշխատակիցներ, ինչպես նաև համալսարանի այլ ամբիոնների դասախոսներ: Բացի այդ, գործնական պարապմունքներն անցկացրել են ամբիոնի լավագույն շրջանավարտները: Հետագա տաս տարիների ընթացքում ամբիոնի կազմը բավարար չափով համալրվել է երիտասարդ մասնագետներով, որոնք գործուղվել և որակավորում էին ստացել ԽՍՀՄ առաջնակարգ ուսումնական և գիտական հաստատություններում: Չնայած ամբիոնն արդեն կարողացել է ինքնուրույն կատարել ամբողջ անհրաժեշտ աշխատանքը, դասավանդման մակարդակն ավելի բարձրացնելու և մասնագիտական դասընթացների ցանկն ընդլայնելու նպատակով ամբիոնի նախաձեռնությամբ հաճախակի են հրավիրվել անվանի մասնագետներ տարբեր ուսումնական և գիտական հաստատություններից` դասախոսություններ կարդալու:

1977 - 1988 թթ. ամբիոնն ունեցել է ձևավորված աշխատակազմ և կրկին ղեկավարվել է Ռ. Ա. Ալեքսանդրյանի կողմից: Այդ տարիներին ընդլայնվել են մասնագիտական դասընթացների և ամբիոնում կատարվող գիտահետազոտական աշխատանքների շրջանակները, ինչպես նաև որոշակիացվել են հիմնական ուղղությունները:

1989 թ. մինչև 2010 թ. ամբիոնը ղեկավարել է ֆիզմաթ. գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Ի. Գ. Խաչատրյանը: Ամբիոնում տարվել և տարվում են աշխատանքներ դասավանդման և գիտահետազոտական աշխատանքների պատշաճ մակարդակ պահպանելու, ուսումնական ծրագրերը նոր կրթական համակարգին համապատասխանեցնելու, ինչպես նաև երիտասարդ մասնագետներ պատրաստելու ուղղությամբ: Ամբիոնը մասնակցում է նաև Արցախի պետական համալսարանի համար դասախոսական կադրերի պատրաստման աշխատանքներին: Տարբեր ժամանակներում ամբիոնի աշխատակիցների կողմից կամ նրանց մասնակցությամբ հրատարակվել են ուսումնական ձեռնարկներ, մենագրություն, ինչպես նաև բազմաթիվ գիտական հոդվածներ: Ամբիոնը գիտական կապեր է պահպանում Մոսկվայի, Բեռլինի, Պոտսդամի և Վիեննայի համալսարանների հետ: Ամբիոնում կատարվում է պետբյուջեից ֆինանսավորվող գիտահետազոտական աշխատանք «Նորմալ օպերատորների սպեկտրալ վերլուծություն և հակադարձ խնդիրներ» թեմայով: Ներկայումս ամբիոնի վարիչից բացի` ամբիոնում աշխատում են ֆիզմաթ. գիտությունների 2 դոկտոր, դոցենտ, ֆիզմաթ. գիտությունների 3 թեկնածու, դոցենտ:

1938թ. ԵՊՀ-ում կազմավորվել են հանրահաշվի և երկրաչափության ամբիոնները, որոնց վարիչներն են եղել ակադեմիկոս Ա. Շահինյանը և պրոֆեսոր Զ. Խոջանեթյանը: 1944 թվականին այդ երկու ամբինները միավորվել են մեկ ամբիոնի մեջ, որը կոչվել է հանրահաշվի և երկրաչափության ամբիոն: 1944-1973 թվականներին ամբիոնի վարիչն էր գիտության վաստակավոր գործիչ, դոցենտ Ն. Գասպարյանը, 1974-1979 թվականներին` դոցենտ Լ. Մաթևոսյանը, 1980-1985 թվականներին` դոցենտ Է. Միրզախանյանը, իսկ 1986-2013 թվականներին` պրոֆեսոր Յու. Մովսիսյանը: 2013 թվականից ամբիոնի վարիչն է պրոֆեսոր Վ.Աթաբեկյանը:

Ամբիոնն իրականացնում է «Հանրահաշիվ, երկրաչափություն և տոպոլոգիա» մագիստրոսական ծրագիրը:

Ամբիոնի գիտական ուղղություններն են.

Խմբերի տեսություն

Գերնույնությունները և գերբազմաձևությունները հանրահաշիվներում

Կավարներ, բիկավարներ, Բուլյան և ԴեՄորգանի հանրահաշիվներ

Քվազիխմբեր, ունիվերսալ հանրահաշիվներ և դիսկրետ մաթեմատիկա

Կատեգորիաների տեսություն

Հանրահաշվական երկրաչափություն

Գծային նորմավորված հանրահաշիվներ

G-տարածություններ

Հանրահաշվական տոպոլոգիա

Ռիմանյան տարածություններ

Շոշափող շերտավորումներ

ՀՀ ԲՈՒՀ - երում միակ «Հավանականությունների տեսության և մաթեմատիկական վիճակագրության» ամբիոնը ստեղծվել է 1967 թ. Գ. Ա. Համբարձումյանի, Ա. Ա. Թալալյանի և Ս. Ք. Թումանյանի ջանքերով: Ամբիոնի առաջին վարիչն էր ֆիզմաթ. գ. թ., դոցենտ Գ. Հ. Համբարձումյանը (1967 - 1979 թթ.):

Ամբիոնի ստեղծման պահին նրա դասախոսներն էին Ս. Ք. Թումանյանը, Ն. Ա. Պետրոսյանը, Լ. Ս. Նիկողոսյանը, Ա. Ա. Ֆռանգուլյանը, Եվ. Ա. Հարությունյանը, Տ. Պ. Ղազանչյանը:

«Հավանականությունների տեսություն և մաթեմատիկական վիճակագրություն» մասնագիտացումից բացի` նույն անվամբ ընդհանուր դասընթացը կարդացվում էր ԵՊՀ բնագիտական բոլոր ֆակուլտետներում, մեխանիկամաթեմատիկական, ֆիզիկայի, ռադիոֆիզիկայի, կիրառական մաթեմատիկայի ֆակուլտետներում:

Մոսկվայի, Լենինգրադի, Կիևի և այլ պետական համալսարանների բարձորակ մասնագետների օգնությամբ նշված ԲՈՒՀ- եր ուղարկված ամբիոնի ուսանողներից պատրաստվել են գիտական կադրեր, որոնք հետագայում ուժեղացրեցին ամբիոնի կազմը: Դրանք են ` ֆ. մ. գ. դ., պրոֆ. Է. Ա. Դանիելյանը, Վ. Վ. Սարաֆյանը, ֆ. մ. գ. թ., դոցենտներ Ն. Խ. Մեսրոպյանը, Ս. Մ. Նարիմանյանը, Ա. Խ. Սիմոնյանը, Կ. Վ. Գասպարյանը:

70-ական թվերին ասպիրանտների պատրաստում հավանականությունների տեսության տարբեր ուղղություններով սկսվեց և Հայաստանում: Ակադեմիկոս Ռ. Վ. Համբարձումյանի ջանքերով ստեղծվեց ստոխաստիկ երկրաչափության դպրոց: Նրա աշակերտը` ֆ. մ. գ. դ., պրոֆ. Վ. Կ. Օհանյանը, հանդիսանում է ամբիոնի դասախոս:

Ռ. Վ. Համբարձումյանը 1979 - 1986 թթ. ղեկավարել է ամբիոնը:

Հայաստանում հերթերի, հուսալիության տեսությունների, բաշխման դասերի վրա էքստրեմալ խնդիրների զարգացումը կապված է Է. Ա. Դանիելյանի անվան հետ: Նրա աշակերտները` ֆ. մ. գ. թ., դոցենտներ Գ. Հ. Թերզիկյանը, Կ. Ռ. Թաթալյանը, Ա. Ռ. Սիմոնյանը, Վ. Ռ. Մանուկյանը, Տ. Զ. Խաչիկյանը, Խ. Լ. Վարդանյանը, եղել են (կամ կան) ամբիոնի լրիվ հաստիքային դասախոսներ: 1986 թ.-ից ամբիոնի վարիչ է Է. Ա. Դանիելյանը:

Ամբիոնի հիմնական գիտական ուղղություններն են պատահական պրոցեսներ և նրանց կիրառություններ, հերթերի տեսություն, ստոխաստիկ երկրաչափություն, վիճակագրական գնահատականների տեսություն, հավանականային մոդելներ կենսաինֆորմատիկայում:

2000 թվականից ամբիոնը «Օպտիմալ կառավարման տեսության և մոտավոր մեթոդներ» ամբիոնի հետ համատեղ վարել է «Ակտուարական մաթեմատիկա» մասնագիտությունը` մինչ 2008 թվականին համապատասխան ամբիոնի ստեղծումը:

2001 թ. ԵՊՀ-ում ստեղծվել է մագիստրոսական ակտուարական ծրագիր, իսկ 2003թ. ակտուարական ծրագիրը ներդրվել է նաև բակալավրիատում: Ծրագրի նպատակն էր ուսանողներին տալ մաթեմատիկայի և ակտուարական գիտությանը հարակից ոլորտների գիտելիքներ ու հմտություններ, որոնք անհրաժեշտ են ակտուարի մասնագիտությանը տիրապետելու և որակավորման քննությունները հանձնելու համար: 2007թ. ԵՊՀ-ում ստեղծվել է Ակտուարական մաթեմատիկայի ամբիոն: 2009թ-ից ամբիոնում իրականացվում է արդեն երկու մագիստրոսական ծրագիր` 1. «Ակտուարական մաթեմատիկա», 2. «Ռիսկերի կառավարում» մասնագիտացումներով: ԵՊՀ ակտուարական մաթեմատիկայի ամբիոնը գործնական հարաբերությունների մեջ է ապագա ակտուարների և ռիսկերի կառավարիչների պոտենցիալ գործատուների հետ` ՀՀ Կենտրոնական բանկի, «Նորք» տեղեկատվական-վերլուծական կենտրոնի, ապահովագրական ընկերությունների, առևտրային բանկերի և այլ կազմակերպությունների հետ:

Արագ զարգացող և փոփոխվող շուկայական տնտեսակարգը շեշտակի անգամ մեծացնում է կազմակերպությունների ֆինանսական ռիսկերը, ինչը հաճախ հանգեցնում է սնանկացման: Նման բացասական երևույթներից խուսափելու միակ ճանապարհը այդ ռիսկերի գնահատումն է և հնարավոր զարգացումների կանխատեսումը:

Ռիսկերի կառավարիչների մասին Արևմուտքում սկսեցին խոսել 1980-ականների վերջում 1990-ականների սկզբում, երբ սկսեց կտրուկ աճ ապրել իրենց նկատմամբ պահանջարկը: Այսօր արդեն, արևմտյան թե խոշոր ֆինանսական, թե նույնիսկ փոքր համարվող կազմակերպությունները ունեն ռիսկերի կառավարչի հաստիքներ, քանի որ ռիսկերի կառավարումը կապիտալի օգտագործման օպտիմիզացման ռազմավարական գործիք է հանդիսանում, իսկ ռիսկերի կառավարիչը` բարձրագույն որակական հատկանիշներով տնտեսագետ-վերլուծաբան է:

Մյուս, շատ ավելի հին, մասնագիտությունն է` ակտուարը:

Ակտուարը (լատ. actuarius-скорописец) համապատասխան որակավորում ունեցող մասնագետ է, որը վերլուծում է վերը նշված ռիսկերի ֆինանսական հետևանքները, մաթեմատիկական, վիճակագրական և այլ մեթոդների կիրառմամբ գնահատում է որոշակի իրադարձությունների տեղի ունենալու հավանականությունը, հաշվարկում է կենսաթոշակի, աննուիտետների, ապահովագրական սակագների, ապահովագրավճարների, ապահովագրական գումարի, տեխնիկական պահուստների և այլ նմանատիպ ցուցանիշների չափերը: Կարելի է ասել, որ ակտուարները ավելի նեղ մասնագիտացված ռիսկերի կառավարիչներ են:

Հայաստանում մինչև 2000թ. այս երկու մասնագիտությունների մասին իրազեկ էին միայն շատ սահմանափակ թվով մարդիկ: Իսկ այսօր պահանջարկը դիպլոմավորված ակտուարների և ռիսկերի կառավարիչների նկատմամբ օրեցօր աճում է: Իրենք ոչ մի դեպքում տեսաբաններ չեն. նախ և առաջ իրենք «պրակտիկ տնտեսագետ-մաթեմատիկոսներ են», և իրենց ուժեղ կոմերից է` տնտեսագիտության և ֆինանսների խորը իմացությունը, մաթեմատիկական գործիքակազմի կիրառման ունակությունները:

Մագիստրոսական և բակալավրիատի ծրագրերի հիմնական մեթոդական սկզբունքն է` շեշտը դնել գործնականում կիրառվող մեթոդների և մոդելների հիմունքների և պայմանների գիտակցման վրա, ֆինանսական և տնտեսական տեսությունների հետ դրանց կապի վրա: Ուսանողները խորը ուսումնասիրում են հավանականությունների տեսություն, կիրառական վիճակագրություն, գործույթների հետազոտման հավանականային մոդելներ, ակտուարական մաթեմատիկա, ապահովագրություն, ֆինանսական մաթեմատիկա, ստոխաստիկ ֆինանսներ, ֆինանսական անալիզ:

Արտասահմանյան լավագույն բուհերում ռիսկերի կառավարիչների և ակտուարների պատրաստման ծրագրերը առանձնացված են, սակայն, կրթական ծրագիրը կազմելիս, ակնհայտ դարձավ, որ առարկաները մեծամասամբ խաչվում են: Այդ ծրագրերի առանձնացումը արտացոլում է մի շարք արևմտյան երկրներում չափազանց խորը մասնագիտացման առկայությունը միայն: Մեզ մոտ բակալավրիատում նախատեսված է ընդհանուր ուսումնական ծրագիր այդ երկու մասնագիտությունների համար, սակայն, մասնագիտացման շրջանում ուսանողները հնարավորություն ունեն ընտրելու համապատասխան մասնագիտական դասընթացներ: Մագիստրատուրայում, սակայն, ռիսկերի կառավարիչների և ակտուարների համար նախատեսված են առանձին ուսումնական ծրագրեր: Ավարտելիս ուսանողները ստանում են ակտուարական և ֆինանսական մաթեմատիկայի բակալավրի կամ մագիստրոսի աստիճան:

Մեր ծրագրերը նախատեսում են լիարժեք կրթություն երկու ուղղություններից յուրաքանչյուրի համար, այնպես, որ շրջանավարտը ունենա կարողություններ հանձնելու քննությունները համապատասխան վկայագրեր ստանալու համար:

ԵՊՀ Մեխանիկամաթեմատիկական ֆակուլտետում գործում էր մեխանիկայի բաժինը՝ տեսական մեխանիկայի ու առաձգականության և պլատիկության տեսություն ամբիոններով: 1988 թ. հիմնադրվեց մեխանիկայի ֆակուլտետը, իսկ 2007 թ. ստեղծվեց Մաթեմատիկայի և մեխանիկայի ֆակուլտետը, որում գործում է մեխանիկայի ամբիոնը:

Մեխանիկայի ամբիոնի գիտական և ուսումնական ուղղվածություններն են՝ Դեֆորմացվող պինդ մարմնի մեխանիկան ու Շարժման ղեկավարում և կայունություն:

Մեխանիկայի ամբիոնի ուսումնական պլանները ընդգրկում են մաթեմատիկայի և մեխանիկայի ժամանակակակից ուղղություններ, տեսական մեխանիկայի և հոծ միջավայրի մեխանիկայի լաբորատոր աշխատանքներ:

Ամբիոնում գործում են երկու մագիստրոսական ծրագրեր՝ «Դեֆորմացվող պինդ մարմնի մեխանիկա» ու « Շարժման կայունություն և ղեկավարում»:

Լավագույն շրջանավարտները կարող են ուսումը շարունակել ասպիրանտուրայում՝ «Դեֆորմացվող պինդ մարմնի մեխանիկա» և «Տեսական մեխանիկա» մասնագիտություններով:

Այսօր ամբիոնում դասավանդում են ՀՀ ԳԱԱ երեք ակադեմիկոս և մեկ թղթակից անդամ, ֆիզմաթ. գիտությունների վեց դոկտոր և 14 թեկնածու:

Մեխանիկայի ամբիոնում գիտահետազոտական ուղղություններն են՝ դեֆորմացվող միջավայրերի և ֆիզիկամեխանիկական դաշտերի փոխազդեցության խնդիրները, առաձգականության տեսության կոնտակտային և խառը խնդիրներ, ալիքների դիֆրակցիան և ճառագայթումը՝ առաձգական ու էլեկտրաառաձգական միջավայրերում, դիֆերենցիալ խաղեր շատ նպատակային բազմությունների դեպքում և համակարգերի կայունության ուսումնասիրությունը, դինամիկական համակարգերի ղեկավարումն ու դիտումը կոնֆլիկտային իրավիճակներում և կիրառությունը մեխանիկական համակարգերի համար: Ամբիոնում կատարվող գիտահետազոտական աշխատանքներում ներգրավվում են նաև լավագույն ուսանողները: Ամբիոնում գործում են գիտական և ուսումնական սեմինարներ: Ամբիոնի դասախոսները և գիտաշխատողները իրենց հետազոտությունների մասին հաղորդումներով և զեկուցումներով հանդես են գալիս միջազգային գիտաժողովներում: Շատ հաճախ ամբիոնը հանդիսանում է մեխանիկայի արդի հարցեր և հիմնախնդիրներ քննարկող միջազգային գիտաժողովների կազմակերպիչ` ընդգրկելով ուսանողներին և ասպիրանտներին:

2012 թվականին ԵՊՀ մաթեմատիկայի և մեխանիկայի ֆակուլտետի մեխանիկայի ամբիոնին կից սեղծվել է Մեխանիկայի տեսական հարցեր եվ կիրառություններ գիտահետազոտական լաբորատորիան:

Բնագավառը` Մեխանիկա, մաթեմատիկա

Տեսական մեխանիկան, որպես բնագիտության մաս, օգտագործելով մաթեմատիկական մեթոդները՝ գործ ունի ոչ թե հենց իրական նյութական օբյեկտների, այլ նրանց մոդելների հետ: Այդ ուսումնասիրվող մոդելներն են՝ նյութական կետեր և նյութական կետերի համակարգեր, բացարձակ պինդ մարմին և բացարձակ պինդ մարմինների համակարգեր, դեֆորմացվող հոծ միջավայրեր: Ծրագրում նախատեսվում է կատարել գիտահետազոտական աշխատանքներ ժամանակակից մեխանիկայի մի շարք ոլորտներում, որոնք սերտորեն կապված են գիտատեխնիկական և նոր տեխնոլոգիաների առաջընթացի հետ: Այդ բնագավառներում աշխատանքներ կատարվել են ԵՊՀ մեխանիկամաթեմատիկական ֆակուլտետի մեխանիկայի բաժնում, այնուհետև` ԵՊՀ մաթեմատիկայի և մեխանիկայի ֆակուլտետում մինչև 2010թ-ը: Սկզբում գործել է Ֆիզիկատեխնիկական պրոբլեմների գիտահետազոտական լաբորատորիա, իսկ այնուհետև գիտահետազոտական աշխատանքները կատարվել են թեմատիկ պլանների շրջանակներում:

Հետազոտությունների հիմնական ուղղությունները

Կոնտակտային փոխազդեցության խնդիրներ,

Մեխանիկական համակարգերի օպտիմալ ղեկավարման և կառուցվածքների օպտիմալ նախագծման խնդիրներ,

Դեֆորմացվող միջավայրերի և ֆիզիկամեխանիկական դաշտերի փոխազդեցություն,

Դիֆերենցիալ խաղեր և համակարգերի կայունություն:

ԳՀ լաբորատորիայի գիտական ղեկավար` ֆիզ.մաթ.գիտ. դոկտոր, պրոֆեսոր Սամվել Վլադիմիրի Սարգսյան: