В ИАИ подвели итоги научной деятельности за прошедший год

ԵՊՀ գիտական հարցերի գծով պրոռեկտոր Ռաֆայել Բարխուդարյանը, կարևորելով ՀՀԻ կազմակերպած գիտաժողովի արդյունավետությունը, ընդգծեց. «Արդեն երկրորդ տարին հաջողությամբ անցկացվում է Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտի հաշվետու գիտաժողովը: Այս հանգամանքը կարևոր է նաև այն առումով, որ ինստիտուտի բաժինների հաղորդակցությունն առավել ինտենսիվ է դառնում: Գործընկերները էլ ավելի քաջատեղյակ են լինում միմյանց կատարած աշխատանքներից, հետազոտություններից ու նախագծերից: Այս մոտեցումը խթանում է միջգիտակարգային համագործակցությունը»: 

Պրոռեկտորն անդրադարձավ նաև ԵՊՀ-ի նախորդ տարի ունեցած հաջողություններին՝ մատնանշելով, որ աննախադեպ էր համալսարանի հետազոտողների գիտական աշխատանքների հրապարակումների թիվը «Scopus» և «Web of Science» միջազգային գիտական շտեմարաններում ընդգրկված ամսագրերում: Նա կարևորեց նաև հետազոտությունների բարձր որակն ու թեմատիկան, որոնք մեծ հետաքրքրություն կներկայացնեն միջազգային գիտական հանրույթի համար: Ռաֆայել Բարխուդարյանի խոսքով ԵՊՀ հետազոտողների հրապարակած գիտական հոդվածների թիվը Հայաստանի Հանրապետության հետազոտական այլ կառույցների կատարած աշխատանքի համեմատ բավական մեծ թիվ է կազմում: 

«Գիտակրթական ոլորտում պետք է կարողանալ ավելի բարձր նշաձողեր սահմանել ու հասնել դրանց»,- եզրափակելով իր ելույթը՝ շեշտեց Ռաֆայել Բարխուդարյանը:

ՀՀԻ տնօրեն Վահրամ Պետրոսյանը, ներկայացնելով հաշվետու գիտաժողովի մասնակիցներին, նշեց, որ պատրաստվել են աշխարհաքաղաքական, տնտեսական, սոցիալական արդի ու պատմական խնդրահարույց հարցերին առնչվող ավելի քան 20 զեկույցներ:

Հայ-թուրքական հարաբերություններ

Սփյուռքագիտական հետազոտությունների բաժնի կրտսեր գիտաշխատող, դոցենտ Արա Հովհաննիսյանը խոսեց հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման արդի գործընթացից և անդրադարձավ այդ հարցում Սփյուռքի դիրքորոշմանը: Հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցը շատ զգայուն արձագանք է ունեցել հատկապես Սփյուռքում, քանի որ ցանկացած զարգացում փոխկապակցված է համահայկական կարևորություն ունեցող հիմնախնդիրների՝ մասնավորապես Հայոց ցեղասպանության ճանաչման խնդրի հետ: 

«Սկսած 1991 թվականից՝ հայ-թուրքական կարգավորմանն ուղղված քայլերը որևէ արդյունք չեն տվել, քանի որ չնայած հարաբերությունների հաստատման և կարգավորման պատրաստակամության մասին Թուրքիայի մշտական հայտարարություններին՝ այնուամենայնիվ վերջինս որևէ գործուն քայլ չի կատարել դրանք կյանքի կոչելու համար: Ավելին՝ հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի փորձերն անհաջող ավարտ են ունեցել, քանի որ Թուրքիան մշտապես առաջ է քաշել Հայաստանի համար անընդունելի նախապայմաններ»,- ասաց նա և հիշատակեց, որ 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմից հետո մեկնարկեց հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման նոր գործընթաց:  

44-օրյա պատերազմից հետո Հայաստանի և Թուրքիայի ներկայացուցիչների ունեցած հանդիպումները, ինչպես նաև այդ գործընթացի վերաբերյալ Սփյուռքի խոր մտահոգությունները նկատի ունենալով՝ գիտաշխատողը նշեց. «Քանի որ հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը տեղի է ունենում հայության և Հայաստանի համար շատ բարդ աշխարհաքաղաքական իրավիճակում (Հայաստանը 2020 թվականի ծանր պատերազմի և կորուստների հետևանքով հայտնվեց խոցելի իրավիճակում), սփյուռքահայության շրջանում կա տեսակետ, որ Հայաստանը չի կարող պաշտպանել իր շահերը և բանակցությունների ընթացքում առանց նախապայմանների գործընթաց սկսելու փոխարեն պարզապես գնալու է հայության համար կորստաբեր զիջումների»:

Արա Հովհաննիսյանն անդրադարձավ նաև 2022-ին Հայաստանի Հանրապետության և Թուրքիայի ներկայացուցիչների հանդիպումից հետո Թուրքիայում հրատարակվող հայկական թերթերի հրապարակումներին, ինչպես նաև Սփյուռքի հայկական քաղաքական կառույցների մտահոգություններին:

Ներսփյուռքյան տեղաշարժեր

Սփյուռքագիտական հետազոտությունների բաժնի գիտաշխատող Տիգրան Ղանալանյանը ներկայացրեց 1950-1980-ական թվականների հյուսիսարևելյան Աֆրիկայից հայերի արտագաղթի պատճառները, ուղղությունները, հայկական հասարակական-քաղաքական կառույցների՝ հայրենադարձվելուն ուղղված հորդորները: Նա մասնավորապես նշեց, որ Եգիպտոսի, Եթովպիայի և Սուդանի հայերն ավելի շատ արտագաղթել են երրորդ երկիր, քան հայրենադարձվել են՝ որպես օրինակ ընդգծելով Եգիպտոսի մեծ թվով հայերի արտագաղթը դեպի Կանադա և Ավստրալիա: Տիգրան Ղանալանյանը շեշտեց, որ արտագաղթի հետևանքով Եթովպիայում և Սուդանում դադարեց հայկական համայնքների գոյությունը, իսկ Եգիպտոսում բնակվող հայերի թիվը կտրուկ նվազեց. 35000-40000 հայերից մնացին 3000-ը:

Զեկույցներով հանդես եկան նաև ՀՀԻ տարբեր բաժինների գիտաշխատողներ՝ Գոհար Ղամբարյանը, Սառա Մկրտչյանը, Սարգիս Գրիգորյանը, Նարեկ Սուքիասյանը, Մուշեղ Ղահրիյանը, Նարեկ Գրիգորյանը, Ռաֆիկ Ավետիսյանը, Լիանա Համբարձումյանը, Նելլի Մինասյանը և այլք:

Հետազոտողները զեկույցներում անդրադարձան Հայաստանի և Չինաստանի տարածաշրջանային տնտեսական քաղաքականության առանձնահատկություններին, ՀՀ պարենային անվտանգության մարտահրավերներին, Օսմանյան կայսրության պետական քաղաքականությանն ու հայերի հողազրկմանը, հայրենադարձությանն ու ինտեգրման քաղաքականությանը, Հայաստանի և Իսրայելի օրինակով՝ հիբրիդային պատերազմին, Հարավային Կովկասում ԵՄ-ի արտաքին և անվտանգային քաղաքականության կերպափոխմանը և այլ թեմաների: