Հայաստանի հարուստ կենսաբազմազանությունը, այդ թվում՝ սնկերն ու բույսերը, ԵՊՀ հետազոտողների ուսումնասիրության տիրույթում են: Կենսաբանության գիտահետազոտական ինստիտուտի բուսաբանության և սնկաբանության լաբորատորիայում ներկայում ուսումնասիրվում են սնկերի և բույսերի երկրորդային մետաբոլիտները, դրանց հակասնկային, հակաօքսիդանտային ակտիվությունները։ Աշխատանքներն առավել համակարգված կազմակերպելու նպատակով ինստիտուտը կհամալրվի նոր սերնդի հերթական սարքերով։
Ժամանակակից սարքերը ձեռք կբերվեն ՀՀ ԿԳՄՍՆ բարձրագույն կրթության և գիտության կոմիտեի հայտարարած «Գիտական կենտրոնները ժամանակակից սարքավորումներով վերազինելու նպատակով գիտական սարքերի/սարքավորումների գնման մրցույթի» շրջանակում։ Նոր սերնդի սարքերի օգնությամբ հնարավոր կլինի բույսերն ու սնկերը պահպանել բնական պայմաններից դուրս և կատարել արդյունավետ ուսումնասիրություններ։
ԵՊՀ կենսաբանության գիտահետազոտական ինստիտուտի բուսաբանության և սնկաբանության լաբորատորիայի գործառույթներից է Հայաստանում աճող բույսերի և սնկերի բազմազանության գնահատումը, ինչպես նաև համապատասխան աշխատանքների կատարումը դրանց կայուն օգտագործման և պահպանման ուղղությամբ:
Բուսաբանության և սնկաբանության ամբիոնի վարիչ Սիրանուշ Նանագյուլյանը, խոսելով հանրապետությունում աճող բույսերից ու սնկերից, նշեց, որ Հայաստանի տարածքում հանդիպում են շուրջ 3800 տեսակի բարձրակարգ բույսեր և 4500 տեսակի սնկեր։
«Առկա են սնկերի տարբեր տեսակներ՝ ուտելի, թունավոր և բժշկական նշանակություն ունեցող։ Այդ սնկերից 1300-ը խոշոր պտղամարմին ունեցող տեսակներ են, իսկ մնացածը՝ մանրադիտակային, որոնք անզեն աչքով տեսանելի չեն։ Սնկերը հանդիպում են ամենուրեք՝ օդում, ջրում, հողում, բույսերի վրա, մարդու օրգանիզմում․ մենք ուսումնասիրում ենք դրանց դրական և բացասական ազդեցությունները։ Օրինակ՝ սնկերն ունեն դեղաբանական նշանակություն։ Դրանց որոշ, նույնիսկ թունավոր տեսակների փոքր չափաբաժիններն օգտագործվում են որպես դեղամիջոց»,- ասաց նա։
Ըստ Սիրանուշ Նանագյուլյանի՝ նոր ձեռք բերվող սարքավորումներից մեկը՝ լիոֆիլիզատորը, անհրաժեշտ է սնկերը և կենսաբանական այլ օբյեկտները սառեցմամբ չորացնելու և երկարատև պահպանելու համար: Այդ սարքը կօգտագործվի նաև սնկային և բուսական չոր լուծամզվածքներ ստանալու նպատակով։ Հետազոտողն ընդգծեց, որ Կենսաբանության գիտահետազոտական ինստիտուտում առկա է -80°C պայմաններ ապահովող սառցե խցիկ, որտեղ կպահպանվեն արդեն իսկ լիոֆիլիզացված կենսաբանական նմուշները։
Լաբորատորիան ձեռք կբերի նաև եթերայուղերի թորման լաբորատոր համակարգ՝ բույսերից եթերայուղեր անջատելու համար։
«Մինչ օրս եթերայուղերի մեծ մասը ստացվել է գործընկեր հաստատություններում, այնուհետև տեղափոխվել ԵՊՀ՝ փորձաքննության համար, ինչը դանդաղեցնում է հետազոտությունների գործընթացը։ Տեղափոխության արդյունքում նկատվել է նաև թորման ընթացքում եթերայուղերի կորուստ, քանի որ դրանք ունեն ցնդելու հատկություն»,- նշեց Սիրանուշ Նանագյուլյանը։
Բուսաբանության և սնկաբանության ամբիոնի դոցենտ Նարինե Զաքարյանը, ներկայացնելով իրենց աշխատանքները, ընդգծեց, որ ներկայում իրենց հետազոտությունների շրջանակում են որոշ բուսատեսակներ։
«Մայրամախոտ բույսից անջատված եթերայուղը օժտված է բարձր հակասնկային ակտիվությամբ։ Եթերայուղը ճնշում է մանրադիտակային ֆիտոպաթոգեն որոշ սնկատեսակների աճը, որոնք վնասում են բանջարաբոստանային կուլտուրաներին: Մշակաբույսերի պահեստավորման ընթացքում մեր ստացած եթերայուղերով մշակված արկղերը, որտեղ պահվում են մշակաբույսերը, կտրուկ նվազեցնում են բորբոսասնկերի աճը բերքի վրա»,- պատմեց Նարինե Զաքարյանը։
Բուսաբանության և սնկաբանության լաբորատորիայում ուսումնասիրվում են նաև Հայաստանի տարածքում աճող ուրցերի մի քանի տեսակներ՝ եթերայուղեր ստանալու ու դեղաբանական ակտիվությունը բացահայտելու համար։
Հավելենք, որ Երևանի պետական համալսարանի, Վիեննայի պետական համալսարանի և Գրացի համալսարանի համագործակցության շրջանակում Սիրանուշ Նանագյուլյանը, Նարինե Զաքարյանն ու Բուսաբանության և սնկաբանության լաբորատորիայի գիտաշխատող Լուսինե Մարգարյանը նախորդ տարի մեկնել էին Ավստրիա՝ այցելելու նշված համալսարաններ և ծանոթանալու նոր սարքավորումներին ու դրանց օգտագործման առանձնահատկություններին։
Ձեռք բերվող սարքերից կօգտվեն Կենսաբանության գիտահետազոտական ինստիտուտի տարբեր լաբորատորիաների աշխատակիցները, ինչպես նաև Կենսաբանության ֆակուլտետի բակալավրիատի և մագիստրատուրայի ուսանողները։
Նարա Մարտիրոսյան
