Ժամանակահատված
Ընդհանուր տվյալներ
Այս աշխատանքը նպատակ ունի ուսումնասիրելու օսմանյան և ռուսական կայսերական համատեքստում պատկանելության ընկալումը՝ կենտրոնանալով ոչ դոմինանտ քրիստոնյաների (գլխավորապես՝ հայերի) և մուսուլմանների վրա (գլխավորապես՝ կովկասյան տարածաշրջանից): Օգտագործելով հայերեն, ռուսերեն, օսմաներեն և արաբերեն հրատարակված և չհրատարակված սկզբնաղբյուրները՝ նախագծի շրջանակում ուսումնասիրվում է կայսերական ազգաշինության դինամիկան 19-րդ դարի վերջից մինչև 20-րդ դարի առաջին երկու տասնամյակները: Ի տարբերություն գերակշռող պատմագրության՝ այս նախագիծը խնդիրը դիտարկում է ներքևից վերև հեռանկարով՝ ուսումնասիրելով պատմությունը կայսրության հպատակների տեսանկյունից:
Հետազոտությունների մեծ մասի առանցքում է այն, թե ինչպես են կայսերական կառավարությունները ղեկավարում պետությունը՝ անտեսելով պետության և նրա հպատակների միջև բարդ դինամիկան, իսկ այս նախագծի նպատակն է բացահայտել պատմությունը ոչ տիտղոսակիրների մակարդակում: Ըստ մեր հիպոթեզի՝ այն կայսրություններում, որտեղ գերիշխող կրոնը համընկնում է էթնո-կրոնական խմբի կրոնի հետ, ոչ գերիշխող խմբերի էլիտաներն իրենց ապահով են զգում՝ ընդունելով կայսերական ինքնությունը և միաժամանակ պահպանելով իրենց:
Ծրագրի նպատակները և խնդիրները
19-րդ դարի կեսերին և՛ Օսմանյան, և՛ Ռուսական կայսրություններում ոչ գերիշխող էթնո-կրոնական խմբերի քաղաքացիական ինքնության հարցը մեծ խնդիր դարձավ։ Օսմանյան պատմագրության մեջ այս քաղաքականությունը ժամանակակից տերմիններով հայտնի է որպես օսմանիզմ (թուրք.՝ Osmancılık), որն առաջ է քաշվել օսմանյան կառավարող շրջանակների կողմից՝ բազմազգ և բազմակրոն պետության ամբողջականությունը պահպանելու համար։ Ինչ վերաբերում է ռուսական օրինակին՝ քաղաքացիական ինքնության հայեցակարգը հստակ արտահայտված չէր, այլ ավելի շուտ սահմանվել էր հետազոտողների կողմից: Ռուսական քաղաքացիական ինքնությունը հիմնականում կիրառվում էր իրավական համակարգում և դատարաններում:
Քննելով Կովկասի հայերի և մուսուլմանների դեպքը, որոնք բնակվում էին թե՛ սահմանային շրջաններում, թե՛ Օսմանյան և Ռուսական կայսրությունների կայսերական կենտրոններում, ծրագիրը նպատակ ունի պատասխանելու այն հարցերին, թե արդյոք երկու կայսրություններն էլ կիրառում էին ընտրովի ինտեգրման ռազմավարություններ ոչ գերիշխող էթնո-կրոնական խմբերի համար:
Ինչպե՞ս են ոչ գերիշխող էթնո-կրոնական խմբերը տեղավորվել հարևան կայսրությունների համատեքստում․ այս հարցը միշտ դիտարկել են Օսմանյան և Ռուսական կայսրությունների մրցակցության քաղաքականության տեսանկյունից։ Կայսրության ամբողջականությունը պահպանելու և երկու կայսրությունների ներքին գործերին միջամտությունը կանխելու համար ոչ գերակշռող էթնո-կրոնական խմբերի քաղաքացիության հարցը մեծ խնդիր էր:
Ծրագրի շրջանակում կարևորվելու են առանցքային երկու կատեգորիաներ․
- Հետազոտվելու են ոչ տիտղոսային քրիստոնյաների, հիմնականում՝ հայերի փորձառությունները Օսմանյան և Ռուսական կայսրությունների պատմական համատեքստում:
- Ուսումնասիրվելու է ոչ տիտղոսային մուսուլմանների օրինակը, ինչպիսիք են կովկասյան թաթարները և Հյուսիսային Կովկասի մուսուլմանները։ Մուսուլմանների դեպքում մենք կդիտարկենք նաև օսմանյան մուհաջիրների (մուսուլման գաղթականներ Հյուսիսային Կովկասից) դեպքը, որ երկու կայսրություններում էլ կան մուսուլման ոչ տիտղոսային էթնո-կրոնական խմբեր:
Այս խմբերն ուսումնասիրելով՝ մենք նպատակ ունենք Օսմանյան և Ռուսական կայսրությունների համեմատական շրջանակներում լույս սփռելու կայսերական ազգաշինության բարդ դինամիկայի և այդ խմբերի ինքնաընկալման ու ինքնության վրա:
Այս խմբերի ընտրության հիմքում նրանց ընդհանուր պատմական գոյությունն է երկու կայսրությունների տարածքներում, ինչպես նաև նրանց ընդհանուր կարգավիճակը՝ որպես ոչ գերիշխող էթնո-կրոնական միավորներ: Այս մոտեցումը հնարավորություն է տալիս մեզ բացահայտելու պատմության տարբեր նրբերանգներ, որոնք վերաբերում են ինքնության ձևավորմանը և ինքնաընկալմանը այն համայնքների միջև, որոնք գոյություն են ունեցել Օսմանյան և Ռուսական կայսրությունների բարդ սոցիալ-քաղաքական լանդշաֆտներում:
Ուսումնասիրելու համար, թե ինչպես են կայսերական կենտրոնները փորձում ինտեգրել այդ խմբերին իրենց կայսերական համատեքստում, և ինչպես են այդ խմբերն ընկալում և գործում քաղաքացիական ինքնության գաղափարի հիման վրա, ծրագրի շրջանակում ուշադրություն է դարձվում էլիտաներին, որոնք փորձում էին զգուշորեն հարմարեցնել տարբեր գաղափարախոսությունները կայսրության հիմնական գաղափարախոսությանը:
