«ՏԱՐԲԵՐ ԱԶԳԵՐԻ ԲՈԼՈՐ ՏԻՊԻ ԿՐՈՆԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ՑՈՒՅՑ ԵՆ ՏՎԵԼ, ՈՐ ԿՐՈՆԱԿԱՆ ՖԵՆՈՄԵՆԸ ՄԱՐԴՈՒ ՄՈՏ Ի ԾՆԵ Է». ՊԱՐԳԵՎ ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ

- Ինչպե՞ս են միմյանց կապված կրոնի էվոլյուցիան և հասարակության զարգացումը:

- Կրոնի էվոլյուցիայի դրսևորումներն անմիջական կապ ունեն հասարակության զարգացման հետ: Այս երկու գործընթացներն իրարից չի կարելի տարանջատել:

Հասարակական բոլոր փոխակերպումներն արտացոլվում են նաև կրոնական փոփոխությունների մեջ: Պատճառը շատ պարզ է. եթե սկզբում մարդը չի կարողացել բացատրել  կայծակն ու ամպրոպը, հետո, երևույթը հասկանալով, մարդը դադարել է դրա պաշտամունքով զբաղվել, ապա կայծակին փոխարինելու է եկել վերացական մի երևույթ, օրինակ՝ ոգին:

Տեսանելիի ու բացատրելիի կողքին կան նաև անբացատրելի երևույթներ, որոնք հաստատ կայծակի ընկալումներով չի կարելի բացատրել:

Տարբեր ազգերի բոլոր տիպի կրոնական համակարգերի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ կրոնական ֆենոմենը մարդու մոտ ի ծնե է:

-Որոշ ուսումնասիրողների կարծիքով, մարդու կրոնական դրսևորումներն ուղեղի ֆունկցիոնալ խանգարման արդյունք են: Ո՞րն է ձեր մոտեցումն այս հարցում:

- Պաթոլոգիաների դեպքում հնարավոր է, ինչպես, օրինակ, շիզոֆրենիայի դրսևորումը, բայց հակվածությունը դեպի կրոնականությունը, ինչպես արդեն նշեցի, մարդու մոտ ի ծնե է:

Նույնիսկ վակուումային միջավայրում մարդն առանց կրոնական գիտելիքի կցուցաբերի կրոնականի դրսևորումներ, քանի որ այն վերջին հաշվով կախված է աշխարհի, միջավայրի  նկատմամբ մարդու սուբյեկտիվ վերաբերմունքից:

Երբ մարդը չի ստանում իրեն հուզող հարցերի պատասխանները, փորձում է փնտրել այլընտրանքային ճանապարհներ:

- Կրոնն ու գիտությունը պատերազմո՞ւմ են:

- Ես դա ոչ թե պատերազմ, այլ ավելի շուտ հակասություն կանվանեի:

Այդ հակասությունը կա, քանի որ գիտությունն աշխարհաճանաչողության տեսանկյունից մի հարթություն է՝ իր մեթոդաբանությամբ, կրոնականը՝ այլ հարթություն:

Գիտության հիմքում ռացիոնալ տրամաբանությունն է կամ ռացիոնալ գիտելիքը, կրոնականի հիմքում՝ իռացիոնալը: Այդ երկուսը հակադրության մեջ են՝ ընդհանուր եզրեր չունենալու պատճառով:

Աստծո գոյության գիտական ապացույցը հնարավոր չէ ստանալ, բայց բոլորս էլ գիտենք, որ դարեր ի վեր մարդիկ հավատացել և հավատում են Աստծուն և խոսում հրաշքների մասին:

Կրոնի հոգեբանության մեջ այս երևույթը կոչվում է կրոնական փորձ: Կրոնական փորձի առանձնահատկությունն այն է, որ այն սուբյեկտիվ է:

Կրոնական փորձի վրա ձևավորվում է հավատը գերբնականի նկատմամբ:

Գերբնական փորձը տրվում է տարբեր ճանապարհներով, և որպես կանոն, այդ ճանապարհներն իռացիոնալ են:

Ես հիմա կարող եմ ասել, որ սուրբ հոգի եմ ստացել, ինչպես հաճախ ասում են հոգեգալստական աղանդների ներկայացուցիչները:

 Գիտականորեն կարելի է փորձել հասկանալ, բացատրել, մեկնաբանել՝ արդյոք այդ կրոնական էքստազը հիմքեր ունի, թե ոչ, բայց տվյալ անձի համար առաջնային է իր զգացողությունը:

Նա գտնում է, որ կրում է սուրբ հոգի, և դու ինչքան էլ բացատրես ու ապացուցես, որ այդպես չէ, չի օգնի:

- Այդ դեպքում ի՞նչ տարբերություն այդ մարդու ու այն անձի միջև, որն ասում է՝ ես Նապոլեոնն եմ:

 - Տարբերությունն այն է, որ եթե կրոնականի դեպքում հոգեբանությունը չի կարողանում բացատրել, թե վերջին հաշվով այդ զգացումն ինչ ճանապարհով և ինչպես է տրվում, ապա Նապոլեոնի դեպքում այն բացատրելը հեշտ է, որովհետև այն օբյեկտիվ է: Այսինքն՝ մի մարդու փոխակերպումը մեկ այլ մարդու հնարավոր չէ, մինչդեռ սուրբ հոգու գոյությանը մարդիկ հավատում են:

Գիտության ապացուցելիության շրջանակն էմպիրիկ գիտելիքն է, այսինքն՝ այն ամենը, ինչը փորձով ապացուցելի կամ ապացուցված է:

Հոգու գոյությունն այս գործիքակազմով ապացուցել հնարավոր չէ, քանի որ հոգին բնույթով իռացիոնալ է՝ անտեսանելի, վերացական և աննյութական:

Մենք հիմա հաճախ ենք լսում պատմություններ այն մասին, թե իբր մարդիկ հոգիներ են տեսնում, մինչդեռ իրականում հոգին չի կարող ոչ շարժվել, ոչ երևալ, քանի որ տարածության մեջ տեղաշարժը բնորոշ է մարմիններին:

Ստացվում է, որ հոգին չի կարող ճանաչելի դառնալ այն մեթոդներով, որոնք այսօր կիրառում է գիտությունը:

Հոգու ճանաչման հարցում մեզ օգնության է գալիս կրոնը, քանի որ կրոնական ճանաչողության մեթոդները դա թույլ են տալիս. հավատա՝ կստանաս:

 Այն հիմնվում է ոչ թե փաստի, այլ կրոնական փորձառության վրա:

Երբ մարդը մահանում է, գիտության մեջ արձանագրվում է մարդու կենսաբանական մահը, որը վերաբերում է մարմնին:

Մարմնի մահը գիտության համար ճանաչելի է, քանի որ գիտությանը հայտնի է, թե մահվան դեպքում մարդու մարմնի հետ ինչ փոփոխություններ են տեղի ունենում:

 Իսկ մարդու հոգեբանական մահը մնում է հարցական:

- «Հասարակությունն առանց Աստծո» սկզբունքը որքանո՞վ է արդիական ժամանակակից աշխարհում:

- Այսօրվա տվյալներով անկրոնականության ամենաբարձր ցուցանիշն ունի Իսլանդիան:

Այստեղ մենք գործ ունենք ո՛չ անհավատության, ո՛չ էլ անաստվածության հետ, որովհետև անաստվածությունն աթեիզմն է, երբ մարդն իր գաղափարներով և սկզբունքներով համարում է, որ Աստված գոյություն չունի:

Անկրոնականությունը ոչ թե աթեիզմն է, այլ ուղղակի կրոնն այդ մարդկանց չի հետաքրքրում, նրանց առօրյան այլ բաներով է հագեցած:

- Ամեն դեպքում, որքանո՞վ են համատեղելի կրոնն ու ժամանակակից աշխարհը:

- Այս թեմայի մասին խոսելիս ես կցանկանայի նաև անդրադառնալ սեկուլյարիզացիային, որը սկիզբ է առել Եվրոպայում 16-17-րդ դարերում:

Սեկուլյարիզացիան թույլ էր տալիս ժամանակի մտածողներին ասել, որ կրոնն իրականում մարդու տգիտության հետևանք է, արհեստական ձևավորված երևույթ, և հասարակության զարգացման բազմաթիվ հարցերի պատասխաններն ի վերջո հանգեցնելու են անկրոն հասարակության:

Այդ թեմայով արվել են հենց այսպիսի կանխատեսումներ:

20-րդ դարի սկզբին, երբ ձևավորվում էր Խորհրդային Միությունը, և սկսվում էր աթեիստական պայքարը կրոնի դեմ, արդեն հայտարարում էին, որ կրոնի վերջը եկել է, և 20-րդ դարի վերջին այն ընդհանրապես չի լինելու:

Բայց պատմությունը ցույց տվեց, որ աշխարհիկ գործընթացներին զուգահեռ զարգանում են նաև կրոնական գործընթացները:

Եվ այսօր՝ 21-րդ դարում, մենք ավելի շատ կրոնական վերածնունդ ենք տեսնում, ոչ թե կրոնի նկատմամբ հետաքրքրության մարում:

Իհարկե, այստեղ կարևոր է նշել հասարակությունների տարբեր լինելու գործոնը:

Եթե Եվրոպայում սեկուլյարիզացիոն գործընթացները, կարելի է ասել, մարդկանց փակուղու առաջ են կանգնեցրել, ապա արևելքում սակրալիզացիան, այսինքն՝ կրոնականացումը, շատ մեծ թափ է հավաքում:

Մեր հարևան Իրանը մինչև 1970-ական թվականներն աշխարհիկ երկիր էր, իսլամական հեղափոխությունից հետո մենք արդեն գործ ունենք կրոնական երկրի հետ:

Ներկայացնենք Թուրքիայի օրինակը:

1923 թվականից այն աշխարհիկ երկիր էր: Աշխարհիկությունը Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքի քաղաքականության հիմքն է: Վերջինս ցանկանում էր ամբողջ աշխարհին ապացուցել, որ ժողովրդավարական սկզբունքները կարող են հաստատվել նաև մուսուլմանական միջավայրում:

Այսօրվա իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը համարվում է չափավոր իսլամիստական կուսակցություն:

Կասկածի տակ է դրվում աշխարհիկության բացառիկության սկզբունքը:

Փորձը ցույց է տալիս, որ այդ գործընթացները միանշանակ հնարավոր չէ մեկնաբանել, բայց որպես ամփոփում, կարող եմ ասել, որ քանի դեռ մարդն իրեն հուզող հարցերի բոլոր պատասխանները չի ստացել, կրոնի կարիքը միշտ կլինի:

- Ըստ Ձեզ՝ ո՞րն է այն կարևորագույն առաքելությունը, որ Հայ առաքելական եկեղեցին ունի մեր հասարակության մեջ:

- Այսօրվա գլխավոր խնդիրը հավատացյալին կրոնական պրակտիկային վերադարձնելն է: Ժամանակակից հավատացյալը պետք է ինտելեկտուալ առումով ավելի զարգացած դառնա, ունենա կրոնական գիտակցության բարձր մակարդակ:

Անի Պողոսյան