«ԶՈՒՍՊ, ՉԱՓԱՎՈՐ ԳԻՏԱԿԱՆ, ՄՈՏԵՑՈՒՄ ԽՆԴՐԻՆ. ՄԵՆՔ ԱՇԽԱՏՈՒՄ ԵՆՔ ԾԱՅՐԱՀԵՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԵՋ ՉԸՆԿՆԵԼ» . ՅՈՒՐԻ ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ

Մինչև գիտական թեմային անդրադառնալը  Ավետիսյանը նշեց, որ դեռևս մեզանում հստակաբար չի գործում մի մարմին, որը «ի պաշտոնե» պիտի անդրադառնա լեզվի կանոնակարկմանը, լեզվի նորմավորման շատ կարևոր հարցին:

Յուրի Ավետիսյանի «Արդի հայերենի բառապաշարի զարգացման և կանոնակարկման հիմնախնդիրները» գիտական թեման նպատակ ունի աջակցելու այդ գործին: 

Ուսումնասիրող թիմի անդամներն են բանասիրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտներ՝ Լեոնիդ Թելյանը, Լևոն Ավետիսյանը, Լիանա Սարգսյանը, ովքեր զբաղվել են  լեզվի կանոնակարկման հարցով և վերջին տարիներին գիտության դաշտում պարբերաբար հանդես են եկել լեզվի բոլոր մակարդակներին, այդ թվում նաև բառապաշարային տեղաշարժերին վերաբերող ուսումնասիրություններով. «Շատ արգասաբեր աշխատանք ենք կատարել, և, ինչպես տեսնում եք,  ՀՀ ԿԳՆ գնահատեց մեր աշխատանքը»,- ասաց ամբիոնի վարիչը:

Յուրի Ավետիսյանը նշեց, որ արդի գրական հայերենի բառապաշարում կատարվող զարգացումներին ու փոփոխություններին անդրադառնալը առաջնային խնդիր է, քանի որ հայերենը արագորեն համալրվում է բազմաքանակ բառերով,  ամեն օր նոր բառեր են ստեղծվում ու փոխառվում. «Այդ բառերի գործածության քննարկումը և դրանց մասնագիտական ամրագրումը  օրվա խնդիր է: Մենք պետք է հավաքենք այն օտար բառերը, որոնք շրջանառության մեջ են, գործածվում են լեզվի բոլոր ոճերում և ստացել են քաղաքացիության իրավունք»:

Ավետիսյանը տեղեկացրեց նաև, որ իրենց խնդիրն է տեղեկացնել, ուղղորդել հանրությանը հայերեն և օտար բառերի նախընտրության հարցում. «Շատ կարևոր է, որ լեզվակիրառողը տեղեկացված լինի և ըստ այդմ կողմնորոշվի իր նախընտրություններում»:

Այն հարցին, թե որն է նպատակահարմար՝ փոխառե՞լ օտար բառերը, թե՞ զբաղվել մաքրամոլությամբ, Ավետիսյանն ասաց. «Եթե հայերեն բառը ծածկում է օտար բառի իմաստային դաշտը, կարճ է, բարեհունչ,  ունի բառակազմական և գործառական ճկունություն, անշուշտ, պետք է ընտրել հայերեն համարժեքը: Եվ հակառակը, եթե օտար բառը համապատասխանում է մեր լեզվի բառակազմական նորմերին, առավել ճկուն է ու «արտադրողական», համապատասխանում է հայերենի արտասանական կառուցվածքին, ունի լայն գործածություն կամ մասնագիտական բառապաշարի անխզելի բաղադրիչ է, ուրեմն կարելի է չհրաժարվել դրանից. օրինակ՝ առաջարկվում է բանկ  բառի փոխարեն գործածել դրամատուն –ը. առաջինը՝ օտար բառը նախընտրելի է, քանի որ արտասանությունը խորթ չէ հայերենի հնչական համակարգին, ունի լայն գործածություն, աչքի է ընկնում կիրառական ակնհայտ ճկունությամբ (բանկային, Հայխնայբանկ ևն)։ Նույնը չենք կարող ասել հայերեն դրամատուն բառի մասին:

Նշենք նաև, որ Յուրի Ավետիսյանի հեղինակային խումբը հրատարակել է ուղեցույց, որը տալիս է վերոնշյալ հարցերի պատասխանները ուղեցույցի դեր կարող է կատարել նաև ներկայացված թեմատիկ աշխատանքի համար. Ուղեցույցում ներառված է մոտ 2000  բառ՝ օտար բառեր՝ փոխառություններ, հայերեն համարժեքներ, նորակազմություններ: Առաջարկվում են որոշակի մոտեցումներ տառադարձության մեջ, օրինակ, թե ինչպես գրել-արտասանել այս կամ այն փոխառյալ նորաբանությունը և այլն: Որոշակի ուղիներ են առաջարկվում օտար բառերի տառադարձության հարցի լուծման համար. տառադարձության՝ գործածության մեջ եղած կանոնները ըստ էության չեն գործում, հիմնականում ժամանակավրեպ են:

Խոսելով թեմայի արդիականության մասին՝ պրոֆեսորը հավաստիացրեց. «Թեման արդիական է այնքանով, որ վերաբերում է այսօր արդեն իսկ գործածության մեջ եղած մեծաքանակ մի բառաշերտի, որը արձանագրված չէ ո՛չ Էդ. Աղայանի՝ Արդի հայերենի, ո՛չ Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական (քառահատոր) բառարաններում և մի զգալի չափով նաև վերջին մի քանի տարիներին հրապարակում հայտնված այլևայլ բառարաններում»:

Իսկ այն հարցին, թե ինչ առանձնահատկություններ են բնորոշ գիտական թեման ուսումնասիրող հեղինակային խմբին, Ավետիսյանը պատասխանեց. «Զուսպ, գիտական, չափավոր մոտեցում խնդրին. մենք աշխատում ենք ծայրահեղությունների մեջ չընկնել, չտարվել ո՛չ օտարամոլությամբ և ո՛չ էլ տառապել մաքրամոլությամբ:  Ժամանակին մեր հայտնի լեզվաբանները սիրում են խորհուրդ ավանդել մեզ՝ երիտասարդներիս. լեզվի հարցերում ծայրահեղ մաքրամոլությունը նույնքան վնասակար է, որքան օտարամոլությունը»:

Որպես հավելում՝ Ավետիսյանը նշեց, որ խումբը որդեգրելու է  որոշակի և հստակ չափանիշներ և առաջնորդվել դրանցով. «Ես կարծում եմ, որ մենք հաջողությամբ կլուծենք մեր առջև դրված խնդիրը, որի արդյունքում կունենանք օտար բառերի սպասված նոր բառարանը և դրան համապատասխան նաև տեսական քննարկությունների հաջողված մի «մատյան»»:

Անգին Խաչատրյան