«ԱԴՐԲԵՋԱՆՈՒՄ ԱՊՐՈՒՄ Է ԱՌՆՎԱԶՆ 600.000 ԹԱԹ ». ՊԱՐՍԻԿ ՀԵՏԱԶՈՏՈՂ ՄԱՋԻԴ ՔՅԱՐԻՄԻ

Մաջիդ Քյարիմիի հետ մենք զրուցել ենք ուսումնասիրության ամենահետաքրքիր բացահայտումների մասին:

- Սկզբում ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել ԵՊՀ իրանագիտության ամբիոնին, երբ ցանկանում էի պարզել թեզիս թեման, ուզում էի, որ այնպիսի թեմա լինի, որը քիչ է ուսումնասիրված ինչպես այստեղ, այնպես էլ Իրանում: Սկսեցի Կովկասի մասին ուսումնասիրություններ անել ու մի քանի հոդված գրել անգլերեն, այդ թվում՝ Ադրբեջանի Հանրապետությունում ապրող շիաների և Թալիշի մասին:

Այդ ընթացքում հասկացա, որ ադրբեջանական թաթերի թեման հենց այն թեման է, որը քիչ է ուսումնասիրված, շատ դժվար է թաթերի մասին աշխատություններ գտնել:

Թաթերը ճանաչելի են որպես իրանցիներ: Բոլորս գիտենք, որ թաթերը Հարավային Կովկասի հնագույն տեղաբնիկներից են:

Հենց այդ ժամանակ էլ հասկացա, որ իմ ուսումնասիրության թեման կարող է վերաբերել Կովկասի թաթերին, ինչին պրոֆեսոր Ոսկանյանը հավանություն տվեց:

- Կպատմե՞ք Ձեր ճանապարհին հանդիպած խոչընդոտների մասին:

- Սկզբից շատ դժվար էր, քանի որ պարսկերեն, անգլերեն, ադրբեջաներեն աղբյուրները շատ աղքատիկ էին:

Քանի որ լավ գիտեմ անգլերեն և թուրքերեն, սկսեցի աղբյուրներն ուսումնասիրել, սկզբից որոշել էինք հիսուն էջ գրել, բայց ուսումնասիրության ընթացքում որոշեցի մնայուն գործ ստեղծել, որ թաթագիտության մեջ իր ուրույն տեղն ունենա: Իմ բնույթն է այդպիսին. չեմ սիրում միջին որակի աշխատանք կատարել: Սկսեցինք աշխատանքը պարոն Ոսկանյանի և իմ գիտական ղեկավար պարոն Տոնոյանի հետ:

- Ի՞նչ կառուցվածք ունի Ձեր ուսումնասիրությունը:

- Իմ կատարած աշխատանքը բաղկացած է նախաբանից և չորս հիմնական գլուխներից:

Նախաբանում ներկայացված են թաթագիտության մեջ մինչ այժմ կատարված ուսումնասիրությունները, իսկ առաջին գլուխը ներառում է թաթերի պատմությունը՝ որտեղից և երբ են ծագել, երբվանից է թաթ բառը գործածության մեջ մտել:

Առաջին գլխում գրել եմ Շիրվանի և Առանի մասին, ներկայացրել եմ այս աշխարհագրական տարածքում թաթերի տեղաբաշխման պատմությունը:

Երկրորդ գլխում նկարագրել եմ այն տնտեսական և սոցիալական պայմանները, որում ապրում են թաթերն Ադրբեջանի Հանրապետությունում, ներկայացրել եմ թաթերի գյուղական և քաղաքային կյանքը՝ ներառելով իմ կատարած վիճակագրական ուսումնասիրությունը՝ միաժամանակ նաև ցույց տալով, որ ադրբեջանական վիճակագրական ծառայությունները թաթ բնակչության ճիշտ թիվը չեն արտացոլում:

Ըստ պաշտոնական տվյալների՝ Ադրբեջանի Հանրապետության թաթերը 25.000 են, սակայն իմ ուսումնասիրության արդյունքում արձանագրեցի, որ թաթերի թիվն Ադրբեջանում 600.000-1.000.000 է:

Երրորդ գլուխը ներկայացնում է թաթերի ձուլման գործընթացը:

Իսկ ուսումնասիրության չորրորդ գլխում խոսել եմ Ադրբեջանում քաղաքական իրավիճակի, ինչպես նաև թաթերի այդ գործընթացներին մասնակցության մասին:

Այս գրքում հստակեցրել եմ, թե որտեղ և ինչ կենսակերպով են ապրում թաթերը, ինչ քաղաքական պահանջներ ունեն, ցույց եմ տվել, որ թաթերի մասին ադրբեջանական վիճակագրական տվյալները չեն համապատասխանում իրականությանը:

- Ի՞նչ եք կարծում՝ ինչու է Ձեր ներկայացրած թվերի ու պաշտոնական տվյալների միջև տարբերությունն այդքան մեծ:

- Ամեն ինչ պայմանավորված է վիճակագրական չափորոշիչներով: Վիճակագրական հարցմանը մասնակցելիս նրանց հարց է ուղղվել՝ իրենք ադրբեջանցի՞ են, թե՞ թուրք:

Սա առաջին պատճառն է: Երկրորդ պատճառն այն է, որ որոշ թաթեր պարզապես խուսափում են սոցիալական և քաղաքական խտրականության,  ինչպես նաև տարատեսակ այլ ճնշումների ենթարկվելուց, այդ պատճառով չեն խոստովանում, որ իրենք թաթ են:

Երրորդ պատճառն էլ, իհարկե,  ձուլումն է հասարակության հետ, օրինակ, նրանցից ոմանք ամուսնացել են ադրբեջանցու կամ այլ ազգի ներկայացուցչի հետ:

Գրքի երրորդ գլխում ես պատմել եմ այդ միաձուլման քաղաքականության մասին՝ ներկայացնելով, թե ինչպես է այդ ամենը տեղի ունենում ժամանակակից պատմության այսօր:

Մի խոսքով, ամենահամեստ տվյալներով անգամ Ադրբեջանում թաթերի թիվը պետք է կազմի ամենաքիչը 600.000:

Ադրբեջանական վիճակագրական չափորոշիչները վստահելի չեն:

Գրքում անդրադարձել եմ նաև շիա թաթերին: Հետաքրքիր է, որ Ադրբեջանում շիա շարժման կրոնական առաջնորդներից հիմնական երեքը թաթեր են:

- Ինչպե՞ս կամփոփեք Ձեր ծավալուն ուսումնասիրությունը:

- Ադրբեջանում ապրող թաթերն օր օրի շատանում են: Նրանք ցանկանում են ունենալ իրենց սեփական ինքնությունը:

Ադրբեջանի Հանրապետության անկախացումից ի վեր թաթերը փորձում են ճանապարհ  գտնել ավելի շատ իրավունքներ ունենալու և սեփական ինքնությունը պահելու ուղղությամբ: