«ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԸ ՄԻՋՆԱԴԱՐԻ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆՆ Է, ՈՐ ԾՆՈՒՆԴ Է ԱՌԵԼ ՄԱՐԴՈՒ, ԲՆՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԱՍՏԾՈ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՅՈՒՐԱՀԱՏՈՒԿ ՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆԻՑ». ՖՐԱՆՉԵՍԿՈ ԱՆՅՈԼԻ

Հեղինակը գրում է, որ միջնադարյան համալսարաններում մեծապես հարգվում էր խոսքի ազատությունը և հատուկ աշխատանք տարվում  քննադատական մոտեցումների մշակման ուղղությամբ: Ուրբանոս Վեցերորդ Պապը 1388 թվականին հրապարակված իր Կոնդակում, որով իր բարեհաճությունն էր արտահայտում Կոլոնիայում համալսարանի հիմնման կապակցությամբ, գրում է .«Նորաբաց հաստատության գլխավոր նպատակները լինելու են գիտության տարածումը՝ տգիտության մութ ամպերը փարատելու համար, մարդկանց արարքներն ու գործերը ճշմարտության լույսով լուսավորելը: Համալսարանի սոցիալական առաքելությունն է օգտակար լինել ինչպես անհատին,  այնպես էլ հասարակությանը՝ ավելացնելով մարդկանց բարեկեցությունը»:

Համալսարանի պատմությունն իսկապես սկսվում է միջնադարից: 11-րդ դարի բարձրագույն դպրոցներ են գործել Իտալիայում, 12-13-րդ դարերում ստեղծվեցին Փարիզի (1215) և Մոնպելյեի (1289, Ֆրանսիա), Քեմբրիջի (1209) և Օքսֆորդի (Անգլիա), Սալամանկայի (Իսպանիա), Լիսաբոնի (1290, Պորտուգալիա), 14-րդ դարում՝ Պրագայի (1348, Չեխիա), Կրակովի (1364, Լեհաստան), Վիեննայի (1365, Ավստրիա), Հայդելբերգի (1386, Գերմանիա), իսկ 15-րդ դարում՝ Ուպսալայի (1477, Շվեդիա), Կոպենհագենի (1479, Դանիա) համալսարանները։

Միջնադարյան համալսարանները սովորաբար բաղկացած էին արտիստական կամ արվեստների (նախապատրաստական) և երեք բարձրագույն՝ իրավունքի, բժշկական և աստվածաբանական ֆակուլտետներից։ Արվեստների ֆակուլտետում (ավելի ուշ՝ փիլիսոփայական) լատիներենով դասավանդվել են յոթ ազատ արվեստները։ Բարձրագույն ֆակուլտետներում շնորհվել են գիտությունների մագիստրոսի և դոկտորի աստիճաններ։

Համալսարաններն ունեին իրենց վարչական ինքնավարությունը, իրավասությունը և կանոնադրությունը։ Առաջին համալսարանները հաճախ ազատ մտքի, առաջավոր գիտական և գաղափարական ուղղությունների օջախներ էին դառնում։ Այդ իսկ պատճառով էլ եկեղեցին և աշխարհիկ իշխանությունները ձգտում էին ուժեղացնել իրենց ազդեցությունը համալսարանների վրա։

Միջնադարյան Հայաստանում նույնպես գործել են բարձր կարգի դպրոցներ, որոնցից մի քանիսը կոչվել են համալսարաններ, օրինակ՝ Տաթևի (9-15-րդ դարեր), Սանահինի (10-13-րդ դարեր), Անիի (11-13-րդ դարեր) և Ավագ Վանքի (15-րդ դար) համալսարանները։

Միջնադարյան հայկական համալսարաններում դասավանդվել են իմաստասիրություն, մաթեմատիկա, բնագիտություն, տրամաբանություն, քերականություն, պոետիկա, պատմություն, մարդակազմություն, տարրաբանություն, աստվածաբանություն, երաժշտություն, նկարչություն, գրչություն, արվեստ։

Հայաստանի առաջին Հանրապետության նախարարների խորհուրդը 1919 թ-ի մայիսի 16-ին որոշում է ընդունել Երևանում համալսարան հիմնելու վերաբերյալ:

Համալսարանական ավանդույթներ ունեցող մեր երկրում Մայր բուհի հիմնադրմամբ սկիզբ է առնել նաև ուսանողական և երիտասարդական կյանքը, ձևավորվել են ուսանողական և երիտասարդական ավանդույթներ:

ՀՀ տոների և հիշատակի օրերի մասին օրենքի 8.2-րդ հոդվածի համաձայն՝ ԵՊՀ հիմնադրման օրը՝ մայիսի 16-ը, պաշտոնապես նշվում է որպես Ուսանողների և երիտասարդների օր: 

Դեռևս 2010 թ-ի ապրիլին ԵՊՀ ուսանողական խորհուրդը դիմել է ՀՀ Կառավարությանն ու ՀՀ կրթության և գիտության նախարարությանը ուսանողության օր ունենալու առաջարկությամբ: Դրան հաջորդել է քննարկումների շրջանը, դիտարկվել են նաև այլ տարբերակներ: Մասնավորապես ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի՝ 1999 թ.-ի դեկտեմբերի 17-ի որոշմամբ՝ Երիտասարդության միջազգային օրը ընդունված է նշել օգոստոսի 12-ին:

Աշխարհում առաջին անգամ Երիտասարդության միջազգային օրը նշվել է 2000 թ.-ի օգոստոսի 12-ին: Յուրաքանչյուր տարի՝ նոյեմբերի 17-ին էլ նշվում է Ուսանողության միջազգային օրը, որն ընդունվել է 1946 թվականի նոյեմբերին: 

2018 թ.-ին լրանում է Երևանի պետական համալսարանի՝ Հայաստանի Մայր բուհի հիմնադրման 100-ամյակը: Շնորահավո՛ր տոնդ, սիրելի՛ համալսարան…