ԳԻՏԱԿԱՆ ԹԵՄԱ. ԿԵՆՍԱՉԻՊԵՐԻ ԿԻՐԱՌՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿԵՆՍԱԲԺՇԿՈՒԹՅԱՆ ՄԵՋ

Գիտական թեմայի ղեկավար, ԵՊՀ կենսաֆիզիկայի ամբիոնի վարիչ, կենսաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Պողոս Վարդևանյանի հետ զրուցեցինք վերոնշյալ գիտական թեմայի հեռանկարների ու կիրառական նշանակության մասին:

Կենսաչիպերը (կենսասենսորները) կենսատեխնոլոգիայի բնագավառում վերջին տարիների հզոր նվաճումներից են: Այս զարմանահրաշ սարքավորումները թույլ են տալիս կարճ ժամանակահատվածում օրգանիզմում հայտնաբերել հազարավոր ալերգեններ, օնկոգեններ, կենսաբանորեն ակտիվ տարբեր միացություններ և նույնիսկ գենետիկական արատներ:

Պողոս Վարդևանյանը մինչ գիտական ծրագրին անդրադառնալը նշեց, որ  ժամանակակից կենսաբժշկության և ախտորոշման մեջ կարևորագույն հարցերից մեկը վերաբերում է մարդու գենոմում տեղի ունեցող փոփոխությունների պարզաբանմանը և դրանց հայտնաբերմանը. «Այս առումով ներկայումս մեծ թափ են ստանում այն ուսումնասիրությունները, որոնք ուղղված են գեների հիմքի վրա պատրաստված կենսասենսորների՝ գենասենսորների ստեղծմանն ու կիրառելիության սահմանների ընդլայնմանը: Գեները, այն է՝ ԴՆԹ-ի առանձին հատվածները, գտնվելով բջջում բազմաթիվ ցածրամոլեկուլային և բարձրամոլեկուլային միացությունների շրջապատում, փոխազդում են դրանց հետ:

Այս փոխազդեցությունն առանձին հետաքրքրություն է ներկայացնում մի կողմից՝ նոր դեղամիջոցների մշակման ու ստեղծման տեսանկյունից, որոնք միտված են գենետիկական, աուտոիմունային ու տարբեր քաղցկեղային հիվանդությունների բուժմանը, մյուս կողմից՝ գենետիկական հիվանդությունների ճշգրիտ ախտորոշման առումով: Վերջին դեպքը կապված է ԴՆԹ-կենսասենսորների կամ գենասենսորների գործառնության հետ»:  

Ներկայացնելով գիտական թեման՝ ծրագրի ղեկավարը մանրամասնեց. «Երբ պետք է պարզել, թե արդյոք ուսումնասիրվող փոփոխությունը կամ մուտացիան առկա է ԴՆԹ-ի որոշակի հաջորդականության մեջ (կամ, օրինակ, հայրության որոշման համար), վերջինիս միաշղթա հատվածն ավելացվում է լուծույթի մեջ, որտեղ առկա կենսասենսորը պարունակում է նշված մուտացիայով նմուշային միաշղթա հաջորդականություն, որը սևեռված է ներդիրի վրա: Եթե առկա է այդ մուտացիան փորձանմուշային հաջորդականության մեջ, ապա կոմպլեմենտարության սկզբունքով տեղի կունենա հիբրիդացում, և երկշղթա կառուցվածքի առաջացումը կհանգեցնի ազդանշանի առաջացման, որը հատուկ դետեկտորի միջոցով ֆիքսվում է: Ահա այդ ազդանշանը կարելի է մոդուլյացիայի ենթարկել, երբ նմուշային միաշղթա կամ արդեն հիբրիդացված երկշղթա հաջորդականության հետ փոխազդում են լուծույթում առկա ցածրամոլեկուլային միացությունները՝ լիգանդները»:

Նրա խոսքով, վերոնշյալ գիտական ծրագիրն ունի ոչ միայն հիմնարար, այլև կիրառական նշանակություն, քանի որ թույլ կտա բացահայտել, թե ուսումնասիրվող լիգանդները՝ էթիդիումի բրոմիդը, մեթիլենային կապույտը և ակրիդինային նարնջագույնը, ինչպես են փոխազդում ԴՆԹ-ԴՆԹ, ԴՆԹ-ՌՆԹ, ՌՆԹ-ՌՆԹ հիբրիդային մոլեկուլների հետ և ինչ կառուցվածքային փոփոխություններ են հրահրում դրանցում. «Հարկ է նշել, որ հետազոտություններն իրականացվելու են ժամանակակից կենսաֆիզիկական մեթոդներով: Նշված լիգանդներն օժտված են նաև հակաքաղցկեղային հատկություններով, ուստի ԴՆԹ-ի և ՌՆԹ-ի հետ դրանց՝ որպես դեղամիջոցի փոխազդեցության հետազոտություն, ևս մեծ արժեք են ներկայացնում»:  

Նշենք, որ գիտական ծրագիրն իրականացնող խմբում ընդգրկված են ԵՊՀ 5 աշխատակիցներ, ովքեր նուկլեինաթթուների կառուցվածքային փոխարկումների ու լիգանդների հետ դրանց փոխազդեցությունների հետազոտությունների բնագավառում տարիների փորձ ունեցող մասնագետներ են:

Նադեժդա Տեր-Աբրահամյան