«ՑԱՎՈՔ, ԱՅԺՄ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆՆԵՐԸ ԵՎՍ ՇԱՐԺՎՈՒՄ ԵՆ ԴՊՐՈՑԻ ՕՐԻՆԱԿՈՎ, ԱՅՍԻՆՔՆ` ՄԵՆՔ ՄԱՐԴՈՒՆ ՍՈՎՈՐԵՑՆՈՒՄ ԵՆՔ ՈՉ ԹԵ ՄՏԱԾԵԼ, ԱՅԼ ԳՈՐԾԻՔ ԿԻՐԱՌԵԼ, ԲԱՅՑ ԳՈՐԾԻՔ ՍՏԵՂԾԵԼ ՉԵՆՔ ՍՈՎՈՐԵՑՆՈՒՄ». ԴԱՎԻԹ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆ

- Կրեատիվության սահմանումը տարբեր գրքերում տարբեր է, այնուամենայնիվ, եթե փորձենք ի մի բերել՝ ի՞նչ է կրեատիվությունը:

- Նախ ուզում եմ ճշտում անել. բավական երկար ժամանակ է, որ ես զբաղվում եմ կրեատիվության հարցով, և երբ եկավ ժամանակը, որ ես պետք է այդ թեմայով գիտական աշխատանքներ ներկայացնեի, որոշեցինք, որ լավ կլինի՝ «կրեատիվությունը» ունենա հայկական անվանում: Ես ինքս դիմեցի Լեզվի կոմիտե, և վերջինիս կողմից հաստատվեց «ստեղծարարություն» համարժեքը:

Սա լավ առիթ է մարդկանց ևս մեկ անգամ կոչ անելու օգտագործել «ստեղծարարություն» բառը:

Ինչ վերաբերում է սահմանումներին, ապա գոյություն ունի ստեղծարարության սահմանման մոտ 50-60 տարբերակ:

Խնդիրն այն է, թե հեղինակներն այս երևույթը որ կողմից են մեկնաբանում:

Այստեղ կարևոր է հասկանալ՝ մենք գործ ունենք գործընթացի, առանձնահատկության, թե արդյունքի հետ:

Կան հեղինակներ, որոնք ստեղծարարությունը դիտարկում են որպես գործընթաց, ինչպես, օրինակ, մտածողությունը կամ երևակայությունն են, որոշ հեղինակների համար էլ ստեղծագործարարությունն առանձնահատկություն է, այդ դեպքում հարց է ծագում, թե արդյոք այն բնավորության գիծ է, թե խառնվածքի առանձնահատկություն:

Որոշ հեղինակների կարծիքով էլ, ստեղծարարությունն արդյունք է: Այսինքն՝ մենք չենք տեսնում, թե մարդն ինչպես է դրան հանգել, փոխարենը մենք տեսնում ենք այդ աշխատանքի արդյունքը, օրինակ՝ խելացի հեռախոսը կամ սովորական գրիչը:

Ինչպես կարելի է հասկանալ, այս թեմայի վերաբերյալ կան երեք տարբեր մոտեցումներ, և դրանք կարող են ունենալ ամենաքիչը երեք տարբեր սահմանումներ:
Մինչ այսօր էլ չկա մի այնպիսի տեսություն, որը կսահմանի ստեղծարարությունը:

Բայց ես ինքս՝ որպես տեսաբան և մարդ, որը երկար տարիներ զբաղվել է ստեղծարարության խնդրով, հակված եմ մտածելու, որ ստեղծարարությունը հատկություն կամ առանձնահատկություն է:

Այսինքն՝ այն դասվում է անձին բնորոշ հատկությունների շարքին:

Ավելի լավ ուսումնասիրելով՝ մենք հասկանում ենք, որ գոյություն ունեն անձի առաջնային հատկություններ, օրինակ՝ պարտաճանաչությունը, ճշտապահությունը, ազնվությունը:

Ստեղծարարությունը պատկանում է ինտեգրալ հոգեկան երևույթների շարքին:

Այստեղ մենք գործ ունենք էլի հատկությունների հետ, որոնք, սակայն, ձևավորվել են այլ հատկությունների հիման վրա: Այսինքն՝ մենք առնչվում ենք մի կարգ բարձր հոգեկան երևույթների հետ:

Այնուամենայնիվ, եթե փորձենք ստեղծարարությունը սահմանել, ապա ես կողմնակից եմ այն սահմանմանը, որ ստեղծարարությունն անձի ինտեգրալ հատկություն է, որը ձևավորվում է այլ հոգեկան հատկությունների հիման վրա և անձի կողմից իրավիճակի նորովի մոտեցման հատկությունն է:

- Գոյություն ունի՞ արդյոք այնպիսի մի բանաձև, որով կարելի է զարգացնել ստեղծարարությունը:

- Իհարկե, բանաձևեր կան, բայց ամեն ինչ կախված է նրանից, թե մարդը ստեղծարարության որ տեսության կամ մոտեցման կողմնակիցն է:

Իմ թեկնածուական աշխատանքում ես անդրադարձել եմ շախմատիստների ստեղծարարության զարգացմանը:

Իմ գիտական աշխատանքով ես ապացուցեցի, որ կան որոշակի մեթոդներ, որոնցով շարունակական աշխատանքի դեպքում մարդն արդեն իսկ կարող է նկատել ստեղծարարության փոփոխությունը:

Այդպիսի մեթոդներից մեկը խնդրի կառուցքավորման և քննարկման մեթոդն է՝ «mind mapping»-ը (մտավոր քարտեզ), որով մարդիկ փորձում են «քարտեզավորել» իրենց մտքերը:

Այն շատ հաճախ օգտագործվում է բիզնես ծրագրերում կամ առօրյա աշխատանքում:

Եթե մարդը շարունակաբար խնդիրները լուծում է «mind mapping»-ի օգնությամբ, ապա ստեղծարարության փոփոխություններ էին նկատվում:

Կա նաև «brainstorming»-ի կամ մտքերի տարափի մեթոդը, որն օգտագործվում է մտքերի ստեղծման համար, բայց դրան զուգահեռ, եթե դու շարունակաբար մասնակցում ես մտքերի ստեղծմանը, ապա աստիճանաբար ունենում ես ավելի ճկուն մոտեցում խնդիրների լուծման գործընթացում:

Քանի որ ստեղծարարությունը որպես այդպիսին նաև սոցիալական երևույթ է, ուստի դժվար է մենակ հասնել ստեղծարար արդյունքի: Հասարակությունն այդ գործընթացին նույնպես պետք է մասնակցի, քանի որ խնդրի լուծման նոր տարբերակը պետք է նաև ինչ-որ տեղ սպառվի:

- Ի՞նչ կապ կա ստեղծարարության և «կոմֆորտի» գոտու միջև:

- 1900-ականների սկզբին կային հոգեբաններ, որոնք ասում էին, որ կա խնդրի լուծման երկու մոտեցում՝ պրոդուկտիվ և ռեպրոդուկտիվ:

Մարդը հակված է ռեպրոդուկտիվ մոտեցման:

Ըստ ռեպրոդուկտիվ մոտեցման՝ մարդը սովորում է մի բան և հետագայում նոր խնդիր ունենալիս կիրառում իր սովորածը:

Սա մեր «կոմֆորտի» գոտին է:

Պրոդուկտիվ լուծումները գալիս են այն ժամանակ, երբ ռեպրոդուկտիվները չեն բավարարում:

Ենթադրենք՝ ուզում ես ինչ-որ բան գրել, բայց գրիչ չկա: Արդեն մտածում ես այլընտրանքի մասին:

Այսինքն, երբ մարդն իր «կոմֆորտի» գոտում չի կարողանում գտնել իրեն հուզող խնդրի պատասխանը, սկսում է ստեղծարար լուծումներ փնտրել, նորը ստեղծել:

- Որո՞նք են ժամանակակից ստեղծարարության հիմնախնդիրները:

- Իմ ամենասիրած հեղինակներից մեկը՝ Էդվարդ դը Բոնոն, ասում էր, որ մեզ համար խնդրի և՛ պրոդուկտիվ, և՛ ռեպրոդուկտիվ լուծումները կարևոր են:

Բայց դպրոցում մեզ սովորեցնում են խնդրի միայն ռեպրոդուկտիվ տարբերակը, մեր առաջադրանքն է դպրոցն ավարտելուց հետո աշխատել պրոդուկտիվ մտածողությունը զարգացնելու ուղղությամբ:

Ցավոք, այժմ համալսարանները ևս շարժվում են դպրոցի օրինակով, այսինքն՝ մենք մարդուն սովորեցնում ենք ոչ թե մտածել, այլ գործիք կիրառել, բայց գործիք ստեղծել չենք սովորեցնում:

Ստեղծարարության ամենակարևոր մարտահրավերներից մեկն աշակերտի կամ ուսանողի համարա գործիք ստեղծելու հնարավորություն ստեղծելն է:

Երբ նա հայտնվի որևէ մարտահրավերի առջև, փորձի այն հաղթահարել իր իսկ ստեղծած գործիքներով:

Անի Պողոսյան